Opzienbarende resultaten

Docent Economie & Dienstverlening Simon Voorberg van mbo Menso Alting deed voor zijn PDG-opleiding onderzoek naar Lesson Study door deel te nemen aan een cyclus. ‘Wat me meteen aansprak is dat bij deze methode niet de docent onder het vergrootglas ligt, maar het effect dat zijn handelen heeft op de studenten.’

De groep bestond uit zeven enthousiaste deelnemers, van PDG’ers en nieuwe docenten tot een oudgediende. ‘Onze onderzoeksvraag luidde globaal: “Hoe kan een prikkelende introductie en een duidelijke opdracht studenten in beweging zetten?”

Het betrof een les over recht en als onderwerp hadden we destijds beruchte “kopschoppers” genomen die op Mallorca onder invloed een jongere hadden mishandeld.

We hadden een introductiefilmpje gemaakt en de opdracht was om in groepjes op basis van de verstrekte informatie te onderzoeken wat voor straf deze jongeren zouden krijgen.’

Simon maakte deel uit van de observatiegroep en interviewde achteraf de studenten. De resultaten waren opzienbarend. ‘Wij doen te vaak niet gecheckte aannames. We dachten dat het onderwerp hun enorm zou aanspreken, maar daar hadden we ons in vergist. Het sprak hen minder aan dan wij hadden ingeschat.’

Geen cijfer?

En er was meer. ‘We zagen dat een aantal studenten moeite had om in de samenwerking in actie te komen en daardoor aan het niksen waren’, zegt Simon. ‘Dus we hebben de verwerkingstijd ingekort.

Verder hebben we de geschreven tekst in onze PowerPoint Presentatie ingekort, zodat de aandacht niet verslapt.’ Simon zag ook dat de les eigenlijk te lang duurt. ‘Zelfs voor niveau 3 en 4. De aandacht verslapt op een gegeven moment. En verder hangt er te weinig van af. “Krijgen we geen toets? Geen cijfer? Telt niet mee? Oh… de groeten!” Dat is vaak de houding.

Zo zitten we zelf toch ook in elkaar: je kunt je werk dan wel met passie doen, maar zou je het ook doen als je er geen geld voor kreeg? Iedereen heeft af en toe een consequentie nodig om in de aanmodus te komen.’

Andere golflengte

De tweede les in de cyclus ging beter qua inhoud. ‘Maar het effect van Lesson Study zit ‘m vooral in de bewustwording. De methode stemt je tot nadenken over de manier waarop je lesgeeft en over het docentschap in het algemeen’, stelt Simon.

‘Wij zitten vaak op een volledig andere golflengte dan de studenten. Door vooraf de opgedane kennis te onderzoeken en in gesprek te gaan, kunnen we elkaar beter vinden.’ Daarnaast word je je ineens heel bewust van de positie van de les binnen al je taken.

‘Heel vaak wordt het lesgeven in het mbo als een sluitpost gezien van je dagtaak. Hoe langer je docent bent, hoe meer taken je erbij krijgt die een steeds belangrijker rol krijgen. Op het laatst krijg je zo’n houding van: “O ja, ik moet morgen ook nog even een lesje geven”.

Je doet je kunstje maar hebt geen tijd voor innoveren, professionaliseren, verbeteren. Volgens mij zou de kwaliteit een stuk omhoog gaan wanneer je meer scheiding aanbrengt in lesgeven, coachen en alle taken die daarnaast in de teams voorkomen, of deze binnen de serviceorganisatie onderbrengen.’

Wat Simon betreft is Lesson Study is zeker aan te bevelen. ‘We werken op school heel veel samen, maar we hebben het nauwelijks over ons didactisch handelen. Met deze methodiek kijk je bij elkaar in de keuken en doe je heel gericht onderzoek naar het effect van je handelen. Zo wordt je je bewust van je handelen.’

Student voelt zich gezien

De Lesson Study is een kleine moeite, heeft een groot effect en geeft veel voldoening. ‘Als je de cyclus per team elke twee jaar herhaalt, speel je voortdurend in op waar de student staat en wat hij nodig heeft, welke ontwikkelingen en welke verschuivingen er per generatie ook plaatsvinden’, stellen Lesson Study-trainers van het eerste uur Hayo van der Kamp en Tom Schurink.

‘Resultaat: de student voelt zich gezien, de docent voelt zich waardevol, de relatie wordt beter en het lesgeven niet alleen leuker voor beide partijen, maar ook veel effectiever. Lesson Study zou moeten worden verduurzaamd en vast in onze onderwijscultuur moeten worden opgenomen.’

Eyeopeners

‘Het is een hele laagdrempelige manier, want de focus ligt niet op de docent, maar op de doelgroep: de student’, zegt Tom. ‘Door dit proces start je gezamenlijk de dialoog over het onderwijs in z’n geheel. Lesson Study is wat ons betreft een must have voor Landstede MBO en mbo Menso Alting.’

‘Wij verdoen als docenten best wel veel tijd aan organisatorische en onderwijslogistieke zaken’, stelt Hayo. ‘We hebben het relatief weinig over didactiek: wat doe jij in je les waardoor de student tot leren komt. Want daarvoor gaat hij naar school.’

De cyclus zit vol eyeopeners, merkten Tom en Hayo. ‘We zitten vol met allerlei aannames. We denken bijvoorbeeld te weten wat studenten nodig hebben, wat hen interesseert en motiveert, zonder het te onderzoeken. Ook dichten we hen kennis toe, zonder het te checken. Met Lesson Study ontdek je dingen die je totaal niet had verwacht.’

Kwaliteitsimpuls

‘Lesson Study gaat over het onderwijs van morgen’, zegt Tom. ‘Het is onze taak om studenten tot leren aan te zetten en daarbij gaat het niet meer over het onderrichten, maar over het faciliteren van het leerproces. Met Lesson Study ontwikkelen wij ons als docent en nemen in ons kielzog de student mee. Deze methode is een echte kwaliteitsimpuls.

Het is een praktische vorm van professionaliseren, waardoor je voortdurend aansluit op de doelgroep. Bovendien wordt ons werk er gewoon een stuk leuker van. Wat ons betreft is Lesson Study onmisbaar voor de toekomst en de professionalisering van het onderwijs.’ Hayo knikt. ‘Het is tijd om de opbrengst van dit innovatieonderzoek om te zetten in structureel beleid. Volgens mij is dit een cadeautje voor de organisatie.’

Japanse methode bestaat al 150 jaar

‘De Hogeschool van Utrecht vroeg een paar jaar geleden of we samen met Oostenrijk, Hongarije en Malta mee wilden doen aan een internationaal innovatieproject over Lesson Study voor het mbo’, vertelt docentonderzoeker Karin Messlink van het practoraat docentprofessionalisering.

‘Deze Japanse methode voor docentprofessionalisering bestaat al 150 jaar, maar werd tot nu toe alleen gebruikt in het po, vo en hbo; nog niet in het mbo. We waren juist gestart met ons practoraat en het leek ons een zeer toepasselijke uitdaging.

In de loop van de tijd bepaalden we welke elementen geschikt waren voor het mbo, hoe we de beroepspraktijk konden integreren en we ontwikkelden een train-the-trainer-trainersprogramma.’ Ze vindt Lesson Study een mooi concept.

‘Je neemt mensen op onderzoeksmatige wijze mee in de praktijk. Daarbij kijk je niet naar het gedrag van de docent, maar naar het effect van de les op de student. En wie wil nu niet zijn lessen beter maken, optimaliseren?’

Heel open en zonder oordeel

‘De Lesson Studygroep bepaalt zelf de onderzoeksvraag’, vertelt Karin. ‘Tijdens het Lesson Study proces schakelen ze deskundigen uit bijvoorbeeld de betreffende branche in. Door deze methode worden de deelnemers op een leuke, inspirerende manier gedwongen om samen aan de slag te gaan over hun eigen onderwijs.

Ze doen waardevolle informatie op door te observeren en studenten te interviewen. Ze reflecteren, zien dingen gebeuren en denken: hé, misschien kan ik dat in het vervolg anders aanpakken.

En zo krijgen ze de kans om heel open, zonder oordeel, over hun eigen lessen na te denken. Het is een rijk concept waar we heel graag verder mee willen binnen Landstede Groep. Met de integrering van Lesson Study in het curriculum van het Pedagogisch Didactisch Getuigschrift vanaf het begin van dit schooljaar, hebben we al een mooie stap gemaakt richting verduurzaming.’

Trots

Landstede Groep heeft de primeur van Lesson Study in het mbo in Nederland. ‘Mensen komen hier kijken hoe we het aanpakken’, vertelt Karin.

‘We zijn bezig met een projectpublicatie en ontwikkelingsmateriaal voor trainingsopleidingen waar andere mbo’s er gebruik van kunnen maken. zo ontwikkelen we het steeds verder. We zijn een klein team met een grote passie. Dat moet ook wel, want het project is een stuk groter geworden dan voorzien.’

Ze is trots. ‘In het begin vroeg ik me af of het een tijdelijk project zou worden. Maar ik heb nu het gevoel dat er een olievlek ontstaat die zich langzaam maar zeker uitbreidt. Vooral op het moment dat Lesson Study in de PDG werd opgenomen, dacht ik: hier gaat het niet alleen om een losstaand onderzoek, hier gebeurt iets moois dat daadwerkelijk docenten professionaliseert en effect heeft op de praktijk van alledag.’